OPTİSYENLİK MESLEĞİNDE ÇERÇEVE BOYUTLARININ ÖLÇÜLMESİ YÖNTEMİ

Gözde prizmatik etki istenmiyorsa, gözlük camları kullanıcın Pd mesafesine, çerçeve boyutlarına bağlı olarak, yatay ve dikey yönde desantre edilerek optik merkezden bakması temin edilmelidir.
 

KUTULAMA YÖNTEMİ (BOXING METHOD) TEORİK

1962’den önce, imalatçılar arasında çerçeve ve lensin ölçümü için çok az sayıda standart mevcut bulunmaktaydı. Gözlükçülüğe ait gereçler üzerinde çeşitli karmaşalar oldukça yaygındı. Bazen imalatçılar tarafından çatışmalara neden olan ölçüler ve boyutlar kullanılmaktaydı. Nihayet 1 Ocak 1962’de ABD’ de Optik Gereçler İmalatçıları Birliği tarafından çerçeve ve lens ölçümleri için kutulama sistemi (boxing method) kabul edilmiştir. Bu tarihten itibaren optik imalatçıları birliğinin bütün üyelerince ve üye olmayan mahalli imalatçıların çoğu tarafından kutulama sistemi esas alınmıştır ve ölçümler bu sisteme göre yapılmaya başlanmıştır. Aslında kutulama sistemi yeni bir sistem olmayıp bazı imalatçılar bunu yıllardan beri kullanmaktaydı ve birçok laboratuvar teknisyenleri ile doktorlar tarafından bu sistem bilinmekteydi. Ancak 1 Ocak 1962 den sonra kutulama sistemi OMA’ nın (Optical Manufactures Association)-(Optik İmalatçılar Birliği) bütün yeni gözlük çerçeveleri için Standard ölçme sistemi olarak resmen kabul edilmiştir.

Çerçevenin yatay ve dikey çizgilerle hayali olarak sarmalanması esasına dayanır.

KUTULAMA METODUNA GÖRE ÖN KISMIN BOYUTLARI

 Boxing(kutulama) sistemi (Kutulama sistemi, ABD standardı) 

1. A–boyutu Göz ölçüsü: Dikey çizgiler arası dikdörtgenin yatay genişliğidir. Yatay mesafenin en geniş olduğu noktalar arasındaki mesafe, gözlük halkası içindeki gizli “pah payını” ihtiva eder.

2. B Boyutu: Yatay çizgiler arasındaki mesafedir. Göz halkasının en yüksek noktası ile en alçak noktasına olan dikey mesafedir. Bu ölçüye göz halkasının tepesi ile tabanı arasındaki pah payı ilave edilecektir.

3. Lensler Arası Mesafe: (DBL)

Sağ cam ile sol cam arasında köprünün en dar noktasındaki yatay genişliktir.

4. Kesilmemiş gerekli gözlük camı boyutu (ED): Kesilmemiş gerekli gözlük camının boyutunu bulmakta kullanılır. Optik merkezden en uzak noktaya kadar olan uzaklığın iki katıdır.

5. Geometrik Merkezler Arası Mesafe –Çerçeve PD’si

Pupillalar arası mesafe Pd ile Çerçevenin geometrik merkezleri arasındaki mesafe PD ile gösterilir.

6. Veri hattı: Geometrik yatay eksen

Datum sistemi İngiliz standardı, gomac AB standardıdır. Yaygın olarak kutulama sistemi kullanıldığı için, bu kurs notlarında anlatılmamıştır.

 YÜZE AİT ÖLÇÜLER

Gözlük camları çerçeveye tespit edilirken, kullanıcının optik merkezden bakması temin edilmelidir. Bu sebeple de iki gözün görme eksenleri arasındaki açıklığı bilmek gerekir. Bu aralığa pupillalar arası mesafe inter pupiller açıklık Pd pupillary distance denir. Pd PE sembolleri ile reçetelerde gösterilir.

Yatay ve dikey merkezleme yapılmadan, gözlük kullanıcısı optik merkezin uzağından bakıyorsa, göz, göze gelen ışın doğrultusunda imaj algılaması yapacağı için prizmatik etki meydana gelir. Bakılan objeyi farklı yönde, prizmanın tepesine doğru kaymış olarak algılar. Bu durum da gözün yorulmasına, gözlüğü kullanamama, baş ağrısı, çift görme, net görememe ve benzeri sonuçların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu nedenle istenmeyen prizmatik etkiden gözleri korumak için gözlük camları yatay ve dikey yönde desantre edilerek kullanıcının optik merkezden bakmasının temin edilmesi gerekir. Desantrasyon, camın optik merkezinin geometrik merkezden çerçeve boyutlarına ve kullanıcının Pd mesafesine göre uzaklaştırma işlemidir. Desantrasyon, gözü istenmeyen prizmatik etkiden korumak ya da istenen prizmatik etki yaratmak için yapılır. Lensler kullanıcının optik merkezden bakacak şekilde gözün önüne tespit edilmişse kişi baktığı objenin imajını gerçek yerinde algılar.

 YATAY MERKEZLEME

Camın optik merkezinin geometrik merkezden, çerçeve boyutlarına ve hasta pd’sine göre yatay eksende uzaklaştırılması işlemidir. Desantrasyon gözü istenmeyen prizmatik etkiden korumak ya da istenen prizmatik etkiyi sağlamak için yapılır.

ÖRNEK:

A: 60mm (çerçevenin ölçüsü –A boyutu)

DBL: 14mm(Lensler arası mesafe)

ED: 56mm (Efektif çap)

Kullanıcı Pd’si: 66mm

Gözün prizmatik etkiden korunması için gerekli yatay desantrasyon miktarı ve minimum kesilmemiş cam çapı ihtiyacı (MBS) (Minimum blank size) nedir?

ÇÖZÜM:

Sağ ve sol lenslerin optik merkezi, çerçevenin geometrik merkezinden 4’er mm içeri desantre edilir. R(in) 4mm, L(in) 4mm şeklinde ifade edilir.

MBS= ED+(toplam desantrasyon)+2 mm (tıraşlama avansı)

TOPLAM  DESANTRASYON =(A+DBL)-Pd =(56+16)-64= 8mm

MBS= 56+8+2 =66mm

Prizmatik etki meydana gelmemesi için 66mm lens gereklidir.

Not: Eğer Pd değerleri her göz için ayrı verilmişse o zaman PdR ve PdL değerleriyle ayrı ayrı işlem yapılması gerekir.

[(A + DBL) / 2] – PdR ve      [(A + DBL) / 2] – PdL  

 Sonuç pozitif çıkarsa, camın optik merkezi nazala; negatif çıkarsa, temporale doğru (çıkan değer kadar) kaydırılır.
 

 DİKEY MERKEZLEME

Yatay desantrasyon gözü prizmatik etkiden korumak için tek başına yeterli değildir. Gözlük camlarının optik merkezinin bir de dikey yönde desantrasyonu gerekir. Modern çerçevelerin alt kenarları yanaklara doğru eğimli imal edilirler. Gözlük camlarının bu biçimdeki pozisyonu gözlüğün yüz hatlarına daha yakın olmasını sağlar. Yüzün dikey düzlemi ile çerçevenin bu pozisyonu arasındaki açıya PANTOSKOPİK AÇI (PANTOSCOPIC ANGLE -  FRAME TILT) denir. Bu açı gözlükçülükte camların çerçeve tespitinde çok önemlidir ve ortalama 8⁰ dir. Göz küresi içinde bütün diğer noktaların etrafında döndüğü kabul edilen bir rotasyon merkezi vardır.                       

Gözün ana bakış (primer bakış) doğrusu ile yakın bakış doğrusu arasında 5 ile 10 derecelik bir açı vardır. İşte rotasyon merkezi istemi sonucu ortaya çıkan pantoskopik açı ile dikey merkezleme doğrudan ilgilidir.

Çerçevede a gibi bir pantoskopik açı varsa;  camın optik merkezi primer-ana bakış görme noktasının altında “d” gibi bir noktaya desantre edilir. Bu işlemle vertikal santrasyon (dikey merkezleme) un gerekleri sağlanmış olur.

Çerçevede 8⁰lik bir pantoskopik açı varsa dikey merkezleme desantrasyon miktarı şu şekilde hesap edilir.

d = 0.5 a

d = 0.5mm.8⁰

d = 4mm

 

Şekil 4.2 Çerçeve  gibi bir açı ile eğimlendirilirse optik merkez 4mm aşağıya kaydırılır.

Örnek: A: 52mm       PdR: 31m          Hg: 29mm (montaj yüksekliği)

             DBL: 14mm           PdL: 29mm         

             B: 40mm                ED: 54mm

Yatay des _R = [(52 + 14) / 2] – 31   Þ  Yatay des. _R  =  2 mm

Yatay des. _L = [(52 + 14) / 2] – 29   Þ  Yatay des. _L  =  4mm

MBS = 54 + 4 + 2 + 2

MBS = 62mm

Hg – 4 = 29 – 4 = 25mm

Hg – B / 2 = 25 – 40 / 2 = 5mm 

Sonuç (+) çıktığı için lens merkezi datum hattından yukarıya doğru desantre edilir.  Örnek problemde datum hattı 20mm’dir. Optik merkez 5mm daha yukarı alınır.

Sonuç: Eğer reçete prizma içermiyorsa gözü prizmadan korumak esastır. Gözlük camları yatay ve dikey yönde desantre edilerek kullanıcının optik merkezden bakması sağlanmalıdır.


Gözlük, reçetenin üzerine konularak; kullanıcı karşıdan bakıyormuş gibi düşünülmeli ve sağdan başlayarak lens tespiti yapılmalıdır. 
 

Taylan KÜÇÜKER

Ege Gözlükçüler ve Optisyenler Dernekleri Federasyonu

Eğitim Komisyonu Başkanı