Konkav ve Konveks Lenslerin Özellikleri

1 GİRİŞ

 
 
LENS
Bu arada lens deyince, bizim aklımıza hemen kontak lens geliyor ama kameralarımızın lensleri var, gözümüzün merceği var, bunlar da Türkçe sözlüklerde hem lens, hem mercek diye geçebiliyor. Kontak lens sözcük öbeğine de topluca baktığımızda, dilimize İngilizce'deki "contact lens"den geçmiş olduğunu görüyoruz. "Contact"ın karşılığı "temas" ve Türkçesi "kontak". Dikkat, sonunda "t" harfi yok. Türkçe sözlüklerde sonunda "t" olan bir kontak kelimesi yok. Maalesef birçok yerde yanlış yazılıyor. Yeri gelmişken bunu da düzeltelim. Kontak lens tanımına bakarsak, gözün korneasına takılarak, görme kusurlarını düzeltmek için kullanılan ya da kozmetik amaçlı da kullanılabilen tıbbi cihaz olduğunu görüyoruz. Bu kullanım şeklinde lens ya da mercek korneaya temas ettiği için kontak lens olarak anılıyor.
Ve nihayet sıra lens sözcüğünün nereden türediğine geldi. Ancak burada da önce kontak lensin tarihine kısa bir göz atmakta fayda var. Yazılı kayıtlara başvurulduğunda, gözün su ile temasında odaklama gücünün değiştiğini 1508 yılında ilk kez kayıt eden ve belki de bunu ilk fark eden kişinin Leonardo DaVinci olduğunu biliyoruz. Adı ilk duyulduğunda herkesin önce Rönesans döneminde yaşamış İtalyan heykeltraş ve ressam olarak tanıdığı DaVinci, aynı zamanda mühendislik yönü de kuvvetli bir mimar, düşünür, müzisyen, kısacası sağ beyin ile sol beynini yüksek verimde kullanabilen özel bir kişi ve ciddi deneyime sahip bir anatomist. Bir çok icatta imzası olduğu gibi kontak lensin konsept olarak çizimlerini yapan ilk kişi de o.
Lens sözcüğünün türemesi ise bundan yaklaşık 200 yıl sonrasına, 17. yüzyılın sonuna rastlıyor. 1690'larda Latincede isim şekli lens, iyelik zamiri de lentis olarak türetilen sözcüğün anlamı "ışık huzmelerini düzenleyen cam" olarak geçiyor. Ve etimonu, yani kaynağı, biyolojik ismi "lens culinaris" olan, Latince'de ve İngilizce'de "lentil" olarak isimlendirilen "mercimek". Evet evet, bildiğimiz, çorbasını çok severek içtiğimiz, yemeğini iştahla yediğimiz mercimek. Ne ilgisi var demeyin. Tamamen şekilsel benzerlikten ötürü türetilmiş bir sözcük.
Batıdan gelen bilgi esintisi bu yönde. Ya doğudan geleni? İlginç ama o da aynı. Lensin karşılığı olan mercek sözcüğü de Türkiye Türkçesi olan mercimek sözcüğünden türetilme. Farsçada mercimek marcumak ve mercek de mardumak olarak çeşitlenmiş. Fatma KÜÇÜKTAŞ opak lens)
 
Cam neredeyse ışığın tamamına yakın bir kısmının içinden geçmesine izin verir, çok az bir kısmı ise ön ve arka yüzeyden yansır. Antirefle kaplamalarla bu yansımalar azaltılır. Camın her iki yüzeyi polisaj yapılarak parlatılır. Bu işlem camın berrak ve homojen bir görünüm almasını sağlar. Konveks lensler taban tabana, Konkav lensler tepe tepeye prizma sistemi gibi üretilir. Bu şekilde üretilmeleri onlara optik bir sistem olma özelliği kazandırır, yani ışığı dağıtır ya da toplarlar.
Silindirik lensler konkav silindirik yada konveks silindirik şekilde üretilirler. Diyoptrili oftalmik lensler refraksiyon kusurlarının düzeltilmesinde kullanılır.

2 SFERİK(SPH) LENSLERİN ÖZELLİKLERİ

Sferik lenslerin yüzeyleri küreseldir.  Bir lensin gücü odak uzaklığı ile ters orantılıdır. Odak uzaklığı ne kadar kısa ise lensin gücü o kadar fazladır.

Sferik(SPH) bir lensin tüm meridyenlerdeki diyoptri gücü aynıdır. Çünkü bütün meridyenlerde küre kesiti eğriliği aynıdır ve diyoptri gücü sferiktir. Lens terimi oftalmik gözlük camlarını ifade eder.
 
Konveks lensler taban tabana, konkav lensler tepe tepeye prizma sistemi gibi üretilmiştir. Optik merkez konveks lenslerde prizma tabanlarının birleştiği yerde, konkav lenslerde prizma tepelerinin birleştiği yerde bulunur. Optik merkezde prizmatik etki bulunmaz. Optik merkezden geçen ışınlar kırılmadan geçer.  Optik merkezden geçen ve lensin yüzeyine dik olan hatta optik aks (Fizik optikte asal eksen olarak bilinir)denir. Optik aksın lensi önden kestiği noktaya optik merkez (ön tepe noktası),  lensi arkadan kestiği noktaya arka tepe noktası denir.  Paralel gelen ışınların optik aks üzerinde kesiştiği noktaya odak noktası denir.   Odak noktası ile arka tepe noktası arasındaki mesafeye odak uzaklığı denir. Odak uzaklığının metre cinsinden tersi diyoptri(D) olarak bilinir. 
 
3 SFERİK (SPH) KONVEKS (+) (YAKINSAK, İNCE KENARLI)    LENSLERİN ÖZELLİKLERİ
 

1. Konveks lensler taban tabana prizma sistemidir. Bu nedenlekonveks lense sonsuzdan (optik eksene) paralel gelen ışınlar, lensten geçtikten sonra bir odak noktasında birleşirler. Konverjan özellik gösterir yani ışığı toplarlar. (Şekil 1-2)
2. Lense gelen ışınlar diverjan ise yani birbirinden uzaklaşarak geliyorsa lensten geçtikten sonra bu diverjan etki azalır veya diyoptrik güce bağlı olarak bir odak noktasında birleşir.Gerçek ışınlar kesiştiği için; gücü pozitif diyoptri işareti (+)dır.

Şekil 1 Paralel gelen ışınların konveks lenste kırılarak bir odak noktasında kesişmesi.


Şekil 2 Konveks (+) lensler taban tabana prizma sistemidir.
Konveks lensler 3’e ayrılır. (Şekil 3)
a) Plankonveks: Bir yüzü düz, diğer yüzü konveks camlardır.
b) Bikonveks: İki yüzü de konveks camlardır.
c) Konveks Menisküs: Bir yüzü konveks, diğer yüzü konkav olan camlardır.
 

Şekil 3 Konveks lenslerin yüzey şekilleri
 

1. Merkez kalınlıkları kenar kalınlıklarından büyüktür. Bu özelliğinden dolayı konveks lensler ince kenarlı lensler olarak da bilinir.
2. Bir konveks lens gözden uzaklaştığında gücü artar, göze yaklaştığında gücü azalır.
3. Hipermetropi ve prespiyopi düzeltilmesinde kullanılır
4. Diyoptri değeri bütün meridyenlerde aynıdır.işareti + dır.

8-      Konveks lensten bir objeye bakarak sağa sola hareket ettirildiğinde; görüntü, lensin hareket yönünün tersi yönde hareket eder.

Yazının Tamamını Buradan Okuyabilirsiniz:

Konkav -Konveks Lensler_Taylan Küçüker.pdf

Taylan Küçüker