Yüksek Diyoptrili Tek Odaklı Camların Montajında Yaşanan Sorunlar

Yüksek Diyoptrili Tek Odaklı Camların Montajında bazen sorun yaşamaktayım. Montajda dikkat etmemiz gereken hususlar hakkında bilgi verebilir misiniz?

Ülkemizde tek odaklı gözlüklerin hazırlanmasında birçok optikçi her nedense gereken özeni göstermemektedir. Birçok optikçi , gözlükçülüğün temel kurallarından birisi olan, “Merkezleme mesafesi = Pupilla Mesafesi” kuralını dahi her zaman uygulamamaktadır. Bu kural bazen önemsenmemekte, bazen de daha ince camlar elde etmek uğruna , camlar gerektiği miktarda desantre edilmemekte ve dolayısıyle istenilmeyen prizmatik etki oluşturan “yanlış” gözlükler yapılmaktadır.

Türkiye’de şu anda yapılan gözlüklerin %95’i tek odaklı gözlükler olduğundan , tek odaklı gözlük montajına gereken önemin verilmesi gerekmektedir. Hiçbir gözlükçünün hastasına (bilerek veya bilmeyerek) “yanlış” gözlük verme hakkı ve yetkisi yoktur. Dünyanın en kalitelisi olduğuna inandığınız camları, örneğin 8.00D Sph. camları her camda 2 mm hatalı olarak monte ettiğiniz takdirde gözlükte oluşacak istenilmeyen prizmatik etki 3.2 Diyoptri değerindedir. Dünyanın en iyi camlarını taktığınız konusunda yemin edebilirsiniz ama, yaptığınız gözlük doktorun reçetesine göre yapılmamış, yani yanlış yapılmış oluyor!

İyi bir gözlüğün yapılabilmesi için önce uygun çerçevenin seçilmesi en mantıklı yoldur. Bifokal ve progresif camlar gibi, tek odaklı camlar da belirli parametrelere göre tasarlanırlar. Bu nedenle, maksimum kullanım konforu için, tek odaklı camların (Kişiye Özel Freeform camlar hariç) takılacağı çerçevelerin de standart parametrelerde olması gerekiyor.

Çerçeve bombesi, pantoskopik açısı ve verteks mesafesi yeterince ayarlanamayan çerçevede her zaman sorun yaşanabileceği bilinmelidir. Yalnız Kişiye Özel Freeform tek odaklı camlar (aynen Kişiye Özel Progresivlerde olduğu gibi), çerçeve bombesi, pantoskopik açısı ve verteks mesafesi hassas olarak ölçülüp, üretim de bu parametrelere göre ve montaj da kurallara göre yapılırsa, çerçeve detaylarının standart değerlerin dışında olması bir sorun teşkil etmez.

Camları freeform teknolojisi ile üretilmeyen gözlüklerden maksimum performans elde edebilmek için şu detaylar mutlaka dikkate alınmalıdır. Reçete değerleri düşük olduğu zaman hatalı çerçeve duruşu sorun yaratmayabilir, fakat orta ve yüksek diyoptrili gözlüklerde aşağıdaki çerçeve parametrelerine uygunluk, kullanım konforunu artıracaktır.

1. Çerçevenin fazla bombeli olmaması gerekir. Uzak gözlüklerinde çerçeve bombesi 10 dereceyi, yakın okuma gözlüklerinde de 5-6 dereceyi geçmemelidir. Bazı durumlarda bu açılar bile fazla olabilir. Eğer gözlük sadece yakında okumak için kullanılacaksa, çerçeve bombesinin azaltılması, kullanım konforunu artırabilir.

2. Pantoskopik açı 8-12 derece arasında olmalıdır. Bu açının 8 dereceden az veya 12 dereceden daha fazla olduğu durumlarda sorun yaşanabilir. Açı çok küçük olduğu zaman sorun genellikle yakında ve büyük olduğu zaman da uzakta olmaktadır.

3. Çerçeve, kullanıcının yüzüne olabildiğince yakın oturmalıdır. Uzakta duran camlar, daha fazla deformasyona neden olmaktadır. Ayrıca uzakta duran konveks camların etkili gücü artmakta, konkav camların gücü de azalmaktadır.

Yukarıdaki üç şarttan herhangi birisi veya hiçbirisi sağlanamıyorsa, yapılması gereken en doğru şey, hastanın, daha uygun çerçevelere yönlendirilmesidir. Gözlükçünün önerisinin kabul edilmediği ve “yanlış” çerçeve üzerinde ısrar edildiği takdirde en isabetli çözüm , mevcut çerçeve parametrelerine göre Kişiye Özel Freeform tek odaklı camların kullanılmasıdır.

Yatay merkezleme:

Uzak (ve sürekli kullanım) gözlüğünde yatay yönde montaj , uzak pupilla mesafesine, yakın gözlüğünde de yakın pupilla mesafesine göre yapılmalıdır. Montaj bu şekilde yapıldığı zaman karşıdaki cisimlerden gelen ve camların optik merkezlerinden geçen ışınlar yatay yönde herhangi bir sapmaya uğramadan ve kırılmadan gözlere ulaşır. Eğer bu yapılmazsa, örneğin konveks camlar içe desantre edilmeden (veya dışa desantre edilerek) monte edilirse, biz gözlerin önüne, taban yönü “DIŞA” olan prizma koymuş gibi oluyoruz. Böyle bir durumda kişinin iki gözü ile bakarken karşıdaki cismi tek olarak görebilmesi için gözlerinin “İçe” dönmesi gerekmektedir. Birçok kişinin gözlerini içe doğru ( dışa desantre edilen konkav cam montajında da dışa doğru) döndürmesi mümkün değildir ve gözleri buna zorlamak da zaten yanlıştır. Gözler küçük merkezleme hatalarına genellikle tolere edebilir, fakat edemediği zaman da birçok kez sorunlarla karşılaşırız. (Örneğin, Britanya standartlarına göre yatayda kabul edilebilir (istenilmeyen) maksimum prizmatik etki 1 Diyoptri, dikeyde de 0.25 Diyoptridir).

Diplopi olmaması için görme sisteminin kendisini zorlaması bazen baş ağrılarına neden olmaktadır, bazen de supresyon oluşmaktadır. Unutulmamalıdır ki kronik baş ağrısından muzdarip olan bazı kişilerin baş ağrılarının nedeni hatalı olarak merkezlenen gözlük camlarıdır.

Türkiye’de birçok optikçinin camların merkezlenmesi konusunda fazla titiz olmadığını görüyoruz. Birçok gözlükçü de, küçük diyoptrili camları hassas olarak merkezlerken, yüksek numaralı camlarda optik merkezleri dışa desantre ederek konkavda kenar kalınlığını, konvekste de daha küçük çaplı cam kullanarak merkez kalınlığını düşürebilme yoluna başvurmaktadırlar! Bu son derece yanlış bir uygulamadır ve camlar ne kadar kaliteli ve diyoptrileri de ne kadar hassas olursa olsun neticede yapılan gözlük yanlış olur. Hiçbir gözlükçünün , prizmatik olarak yazılmayan bir reçeteyi prizmatik olarak yapma yetkisi ve hakkı yoktur! Küçük diyoptrilerde hatalar sorun yaratmayabilir, fakat orta ve yüksek diyoptrilerde istenilmeyen prizmatik etkiler de yüksek olacağından, sorun yaşanma olasılığı yüksektir. Aşağıdaki örneklerde oluşan prizmatik etkileri değerlendirdiğiniz zaman durumu daha iyi anlıyacaksınız:

Her camın 2 mm dışa desantre edildiği durumda gözlükte oluşan toplam yatay prizmatik etki aşağıdaki değerlerde olur. Prizmatik etki , Prentice Kuralı ‘na göre şöyle hesaplanabilir:

P( Prizmatik Etki) = c (cm ) x F (Diyoptri)

Camlar Sağ/Sol: +3.00+2.00 x 180 ise …………………………….1.2 D Taban DIŞA

Camlar Sağ/Sol: +3.00 +2.00 x 90 ise……………………………..2.0 D Taban DIŞA

Camlar Sağ/Sol: -12.00 ise…………………………………….……….4.8 D Taban İÇE

Birinci örnekte oluşan hatanın sorun yaratmama ihtimali vardır, fakat ikinci örnekte oluşan prizmatik etkinin sorun yaşatma ihtimali yüksektir. Son örnekte oluşan 4.8 D Taban İÇE prizma ciddi sorun yaratabilir. Bu kişide Exophoria varsa belki sorun yaşamaz, fakat kişi Orthophoric ise veya gözlerinde küçük miktarda Esophoria varsa sorun yaşama ihtimali çok yüksektir. Optikçinin, kişinin binoküler görüş durumunu öğrenme, araştıma ve değerlendirme yetkisi olmadığından, onun yapması gereken, gelen reçeteleri her zaman yatayda “Merkezler arası mesafe= Pupilla mesafesi” olarak doğru olarak yapmaktır.

Dikey merkezleme:

Bir gözlük camının periferik alanları dahil tüm yüzeyinden kaliteli görüntü elde edebilmek için önemli şartlardan birisi, camın optik aksının, gözün rotasyon merkezinden geçmesini sağlamaktır. Bu durumun dikey yönde sağlanabilmesi için camların, pantoskopik açının her derecesi için , pupilla merkezinden ortalama 0.5 mm. aşağı yönde desantre edilmesi gerekmektedir. Örneğin pantoskopik açı 8 derece ise, dikey yöndeki aşağı desantrasyon 4 mm olmalıdır. Bu kural uzak, yakın ve sürekli olarak kullanılan tüm tek odaklı camların montajı için geçerlidir.

Özet olarak, camların merkezlenmesinde yapılması gereken, optik merkezlerin yatay ve dikey yönde progresif cam montajındaki hassaslıkta sağ ve sol olarak dikkatlice yerleştirilmesidir. Bu kural, özellikle yüksek diyoptrili camlarda daha fazla önem taşımaktadır. Eğer sağ göz diğerinden 2 mm daha aşağıda ise, sağ camın optik merkezinin de diğerinden 2 mm aşağıya monte edilmesi gerekmektedir.

Camların optik merkez dışındaki muhtelif noktalarında oluşan dikey yöndeki prizmatik etkiler, gözlüğün konforlu kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. İki camın özellikle yakın okuma bölgelerinde oluşan prizmatik etkileri arasındaki fark belirli bir miktarı geçtiği zaman sorun yaşanma ihtimali artar. Prentice formülünü kullanarak sferik camlarda camın herhangi bir noktasındaki prizmatik etkiyi kolayca hesaplıyabiliriz. Silindirik camlarda oluşan yatay ve dikey prizmatik etkileri hesaplamak ve taban yönlerini de belirlemek mümkündür. Bu hesaplamaları yapabilmek için bazı formüllere ve trigonometri bilgisine ihtiyaç vardır. Çalışmamızın hedefi dışında olduğundan bu hesaplamalara girmiyoruz.

Yalnız, bilinmesinde yarar olan çok önemli bir detay daha vardır. O da, Plan silindirik camların aks yönünde prizmatik etkinin oluşmadığı durumudur. Örneğin:

Plano-4.00 x 180 camın yatay yönde desantre edilmesinin veya edilmemesinin prizmatik etki açısından hiçbir önemi yoktur. Ayrıca Plano+3.00 x 90 camın da dikey yönde desantre edilmesi de herhangi bir prizmatik etki oluşturmaz. Yalnız yukarıdaki örneklerdeki camlar asferik veya freeform tek odaklı camlar ise o zaman, hassas yatay ve dikey merkezleme, kullanım konforu için gereklidir.

Yanlış olarak merkezlenmiş camların oluşturduğu tek olumsuzluk, oluşan prizmatik etki değildir. Optik merkezden bakılmadığı zaman tüm optik sapmalar artmakta ve görüntü daha fazla deforme olmaktadır. Bu nedenle, tasarımları ne isterse olsun, tek odaklı tüm camların montajında her zaman doğru merkezleme hedeflenmelidir.