Optisyenlik Mesleğinde Temel Teknik Tanımlar

TRANPOSITION (Transpoze)Bir gözlük reçetesi üç şekilde yazılır;

 Plus-cylinder form(plus(+) silindir şeklinde),Minus –cylinder form (minus(-) silindir şeklinde),Cross-cylinder form (cross-kesişen silindir şeklinde) Bir yazılış şeklinin diğer şekle çevrilmesine transpoze denir.

Transpoze aşamaları
1)SPH ve CYL cebirsel değer toplanır, siferik haneye yazılır
2)cyl değerin işareti değiştirilir,silindirik değer aynı kalır
3)Aks 90 0den büyükse 90 0 çıkarılır ,90 0den küçük ise 90 0 eklenir

Farklı diyoptri güce sahip iki veya daha fazla kısmı bulunan bütün lensler multifokal lensler olarak bilinir.
.Bifokal lens farklı fokus gücüne haiz belirgin iki kısımdan ibaret olup bunlardan biri UZAK GÖRME diğeri YAKIN GÖRME içindir. Bunlar sırası ile DISTANCE PORTION (UZAK KISIM) ve (NEAR OR READING PORTION) YAKIN YA DA OKUMA KISMI denilmektedir

Gözler, farklı mesafeler için farkında olmadıkları ve AKAMODASYON olarak bilinen bir kas gücü ile focus yapabilme gücüne sahiptir. 40 yaşından sonra prespıyopı dediğimiz refraksiyon kusuru sonucunda yakın görmede güçlük meydana gelir.

Yakın görmeyi mümkün kılmak için gözden uzaklaşan yakın noktayı yaklaştırmak ve okuma çalışma mesafesini düzeltmek üzere yaş ilerledikçe diyoptrisi artan miktarlarda ARTI SPH güç ilavesi ortaya çıkar. Okumak için ihtiyaç duyulan bu ekstra ARTI güce READING ADDITION( OKUMA ADİSYONU )denilmektedir.

Plus lensler taban tabana, minus lensler tepe tepeye prizma sistemiyle üretilmiştir. Optik merkez(optik center) plus leslerde prizma tabanlarının birleştiği yerde, Minus lenslerde prizma tepelerinin birleştiği yerde bulunur.Optik merkezden geçen ışınlar kırılmadan geçer. Optik aksın,lensi önden kestiği noktaya optik merkez, lensi arkadan kestiği noktaya arka tepe noktası denir (Back Wertex Point). Paralel gelen ışınların optik aks üzerinde kesiştiği noktaya odak-fokus notası( Focal Point)denir .Odak noktası ile arka tepe noktası arasındaki mesafeye fokus mesafesi (Focal length)denir .Gerçekte bir lensin gücü o lensin arka tepe noktasının gücüdür.Focus mesafesinin metre cinsinden karşılığı dioptri olarak bilinir.

Sferik lenslerde tüm meridyenlerde kurbür ve kırıcı güç aynıdır .Buna karşın astigmatik lenslerde birbirine dik olan dik meridyende kurbür ve kırıcı güç farklılık gösterir .Işık demetlerini nokta şeklinde odaklayamadıkları için bu tip lensler için "nokta şeklinde olmayan" anlamına gelen "astigmatik" terimi kullanılmaktadır.

Eğer astiğmat bir lensin (silindirik bir lens)içine doğru bir ışık noktası parlatırsanız,görüntü bir nokta şeklinde değilde bir ışık çizgisi şeklinde oluşur.

ASTİĞMATİZMA silindirik lenslerle düzeltilir ve dioptri gücü siferik değil silindiriktir. Silindirik lensler teorik olarak SİLİNDİR kesitinden elde edilirler.BİR PLAN SİLİNDİRİK LENS BİR MERİDYENDE GÜÇ İHTİVA ETMEZ.BU AKS OLARAK BİLİNİR.Aks' a gelen ışınlar aks da güç olmadığı için kırılmadan geçer .Lens aks da plandır.Aks gözlük reçetesi yazılırken referans meridyeni olarak kullanılır.(Başlangıç meridyeni) aksa 900 dik meridyende güç maximumdur yani silindirin toplam gücüne eşittir.Aks a 900 dik meridyenle aks arasındaki meridyenlerde güç değişir .

Presbiyopi, yaşın ilerlemesine bağlı olarak göz içi lensinin elastikiyetini kaybetmesi sonucu gelişen bir kusurdur. Yaşın ilerlemesine bağlı olarak yakın nokta gözden uzaklaşır. Lensin yakın görme becerisi azalır. Uyumu sağlamak için (+) lensler kullanılır. Bu ilave güce de 'reading addition (yakın çalışma: okuma gücü)' denir.
Gözün farklı uzaklıktaki cisimleri net görme yeteneğine uyum denir. Uzak ve yakın lens arasındaki diyoptri farkına da addition denir. Add ile gösterilir. Add her zaman (+) 'dır.

Sferik Aberasyon : Işınlar optik akstan uzaklaştıkça daha fazla kırılır. Bu nedenle ışınlar tek bir noktada kesişip net görüntü oluşturmak yerine, bir miktar dağılım gösterirler . Bu nedenle de görüntü merkezde ve santralde aynı netlikte değildir .

Distorsiyon: Camın kalınlığı ve kırıcılığı merkezde ve periferde eşit olmadığından optik akstan uzaklaştıkça büyütme etkisi değişir. Objenin aksiel kısımları ,periferik kısmından daha az büyütülürse parabolik distorsiyon (konveks camlarda), tersi durumunda hiperbolik distorsiyon (Konkav camlarda) olur.

Kromatik Aberrasyon (SAPINÇ):Beyaz ışığın sferik bir mercek tarafından kendisini oluşturan dalga boylarına ayrılmasıdır.Bu ayrılma, değişik dalga boylarındaki ışığın kırma indislerinin farklı olmasından kaynaklanır.Kısa dalga boylu ışınların indisleri daha fazladır.mavi sarıdan,kırmızıdan sırayla daha fazla kırılır.Emetrop gözde sarı ışık retinaya,mavi ışık retina önüne, kımızı ışık retina arkasına düşer.

BOXING METHOD ( KUTULAMA YÖNTEMİ) TEORİK
Çerçevenin yatay ve dikey çizgilerle hayali olarak sarmalanması esasına dayanır.
1962'den önce ,imalatçılar arasında çerçeve ve lensin ölçümü için çok az sayıda standard mevcut bulunmaktaydı.Oftalmik mesleğe ait gereçler üzerinde değişik ve çeşitli karmaşalar oldukça yaygındı.Bazen imalatçılar tarafından çatışmalara neden olan ölçüler ve boyutlar kullanılmaktaydı.

Nihayet 1 Ocak 1962'de ADB' de Optik Gereçler İmalatçıları Birliği tarafından çerçeve ve lens ölçümleri için boxing method –kutulama sistemi kabul edilmiştir .Bu tarihten itibaren optik imalatçıları birliğinin bütün üyelerince ve üye olmayan mahalli imalatçıların çoğu tarafından (kutulama sistemi) esas alınmıştır ve ölçümler bu sistemi göre yapılmaya başlanmıştır.

Aslında kutulama sistemi yeni bir sistem olmayıp bazı imalatçılar bunu yıllardan beri kullanmaktaydı ve bir çok laboratuar teknisyenleri ile doktorlar tarafından bu sistem bilinmekteydi . Ancak 1 ocak 1962 den sonra kutulama sistemi OMA' nın (Optical Manufactures Association) bütün yeni gözlük çerçeveleri için Standard ölçme sistemi olarak resmen kabul edilmiştir.

BOXİNG METODA GÖRE FRONT (ÖN) KISMIN BOYUTLARI

1. Eye Size – Lens Size (A) (Aboyutu –Göz ölçü):Dikey çizgiler arası dikdörtgenin yatay genişliğidir. Yatay mesafenin en geniş olduğu noktalar arasındaki mesafe, gözlük halkası içindeki gizli pah payını ihtiva eder.
2. B Boyutu : Yatay çizgiler arasındaki mesafedir. Göz halkasının en yüksek noktası ile en alçak noktasına olan dikey mesafedir. Bu ölçüye göz halkasının tepesi ile tabanı arasındaki pah payı ilave edilecektir.

3.Lensler Arası Mesafe ( Distance Between The Lenses –DBL): Sağ cam ile sol cam arasında köprünün en dar noktasındaki yatay genişliktir.
4. Effective Diameter (ED) : Kesilmemiş gerekli gözlük camının boyutunu bulmakta kullanılır. Geometrik merkezden en uzak noktaya kadar olan uzaklığın iki katıdır.
5. Geometrik Merkezler Arası Mesafe –Çerçeve PD'si(DBC)
6. Datum Line : Esas başlangıç.,veri hattı

Desantrasyon: Camın optik merkezinin geometrik merkezden, çerçeve boyutlarına ve hasta pd'sine göre uzaklaştırılması işlemidir. Desantrasyon gözü istenmeyen prizmatik etkiden korumak yada istenen prizmatik etkiyi sağlamak için yapılır.

PANTOSCOPIC ANGLE -- FRAME TILT(PANTOSKOPİK AÇI) denir. Bu açı gözlükçülükte camların çerçeve tespitinde çok önemlidir ve ortalama 80 dir . Göz küresi içinde bütün diğer noktaların etrafında döndüğü kabul edilen bir rotasyon merkezi vardır.

Near zone: yakın görüş bölgesi
Progression corridor-gücün kademeli arttığı, geçiş koridoru
Blended zone-karışık bölge, burun ve şakağa doğru olan kısımları, düşük kalitede görüntü ve istenmeyen astigmatik bir güce sahiptir

Miyopi (Myopia),Hipermetropi (Hypermetropia) gibi refraksiyon kusurlarında göze gelen ışık ışınları bütün meridyenlerde aynı derece (0) de kırılarak bir fokus noktasında birleşirler.Miyopi minus lenslerle düzeltilir Minus lensler teorik olarak küre kesitinden elde edilirler.SPH Bir minus lensin meridyenlerdeki diopri değeri aynıdır çünkü bütün meridyenlerde küre kesiti eğimi aynıdır Diopri gücü sph(siferiktir).Hipermetropi (Hypermetropia) plus lenslerle düzeltilir.Plus lensler teorik olarak küre kesitinden elde edilir Lensin bütün meridyenlerdeki dioptri degeri SPH (siferiktir) Bütün meridyenlerde küre kesiti eğimi aynıdır

Dioptri : Gözlük camlarının gücünde temel birim dioptri dir genellikle kısaltılmış 'D, harfi ile gösterilir
Dioptri bir lense paralel gelen ışıgın kırılarak karşılıklı eşit mesafede yaptığı focus noktası ile lens arasındaki focus mesafesi(Focal length)nin metre cinsinden karşıtına eşittir Dioptri aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır
1
D= ________
f

D=Dioptri

Çerçeve açısına bağlı olarak sap açısının yükselmesine de retreskopik açı denir.

Başka bir ifade ile de yüzün dikey düzleminden çerçevenin alt düzleminin uzaklaşma açısıdır Örneğin; gözlük altı yanaklara değiyorsa,retroskopik açı artırılarak pantoscopik açı azaltılır
Retroscopik açı, pantoskopik açıdaki azalmayı ifade eder

Fokometrenin tanımı ,
Sferik lenslerin arka tepe güçlerini, silindirik lenslerin diyoptrisini ve aks istikametini, prizmatik lenslerin prizma taban yönünü ve prizma diyoptrisini ,kontakt lens dioptirisini belirlemeye yarayan optik gereçtir
Fokometre prizma diyoptrisini ölçecek ve taban yönünde tayin edecek şekilde tasarlanmıştır Bir fokometre yardımı ile reçetede istenen prizmatik etki(prizma diyoptrisi )ve taban yönü kolaylıkla tayin edilir Aynı zamanda bir fokometre kullanılarak yatay ve dikey merkezleme istemleri karşılanmayan yanlış tespitlerdeki istenmeyen prizmatik etkinin miktarı ve taban yönü de belirlenebilir

Prizma diyoptrisi;röper(target)görüntüsünün prizma halkaları üzerinde kesiştiği (çakıştığı)nokta tarafından 0 sistemi ile de taban yerleşim yönü belirlenir.

Fokometrede prizma diyoptrisini ölçmede optik cihazın içerisindeki halkalar sistemi kullanılır. Her halka bir prizma diyoptrisini yani büyüklüğünü 0-1800 ve 0-3600 lik sistemler tabanın yerleşeceği yönü belirlemede kullanılır.Bazı fokometre modelleri ¼ (dörtte bir),1/2 (yarım),1,5 (bir buçuk) prizma dioptrisi aralıkla ölçüm yapmaya imkan verir.Fokometreler de 1 prizma dioptrilik aralıklarla 5-6 prizma diyoptrisine kadar ölçüm yapacak şekilde dizayn edilmiştir İsteğe bağlı ek kompensatör ile 1 er prizma diyoptrilik aralıklarla 14-22 prizmaya kadar ölçüm yapım imkanı elde edilebilir ( şekil10 ,14-10,15-10,16-10,17-10,18-10,19) Katarakt nedir ? Göz merceğinin çeşitli sebeplerle saydamlığını kaybederek ışık geçirmez hale gelmesine katarakt denir. En sık karşılan sebebi yaşlılıktır.

Saçlarımızın beyazlaması gibi göz merceğimizde yaşla birlikte saydamlığını kaybeder ve görmede bozulmalara neden olur. Kataraktın tedavisi cerrahidir. En önemli belirti, ağrısız ve ilerleyici görme kaybıdır. Görme kaybının derecesi gözde meydana gelen opaklaşmanın (saydamlık kaybının)derecesi ile doğru orantılıdır.

Prizmanın iki yüzü, bir tabanı, bir de ayırtı (kırılma kenarı-refractive edge)vardır.Ayırt iki yüzün birbirini kesmesinden meydana gelen düz çizgidir.Prizmanın iki yüzü arasında bulunan açıya prizma açısı adı verilir PRİZMANIN FOKUS GÜCÜ YOKTUR ve ışık prizmada kırılırken daima tabana doğru sapar Prizmatik etki, prizma dioptrisi ile ölçülür. 1 prizma dioptrisi; 1 metre mesafede ışığı orijinal doğrultusundan 1 cm saptıran prizmatik etkiye denir. Böyle bir prizmadan bakan göz bir objenin imajını gerçek yerinden 1cm farklı yerde algılar.Görüntünün yer değiştirmesi daima prizmanın tepesine doğru olur

Işık optik merkezden kırılmadan geçer.Optik merkez dışından geçen ışınlar prizma tabanına doğru kırılır.Bu yüzden plus lensler ışığı toplar yani konverjandırlar.Minus lensler ışığı dağıtırlar yani diverjandırlar.

Gözlük camları tespit edilirken, prizma istenmiyorsa kullanıcının optik merkezden bakması temin edilmelidir Göz, lensin optik merkezinden bakarsa; prizmatik etki meydana gelmez (optik merkezde prizmatik etki yoktur).İmaj, gerçek (aktüel)yerinde algılanır ve yer değiştirmez.Çünkü ışık optik merkezde kırılmadan göze gelmektedir. Cisimleri yaydığı ışınlarla görürüz. (onlardan gelen ışınlarla) Işık optik merkezde kırılmadığı için imaj yer değiştirmez ve gerçek yerinde algılanır.

PRENTICE KURALI
Bir lensin optik merkezinin uzağından geçen ışık ışınının, o lens üzerindeki prizmatik etkisi; lensin gücü ile o noktanın optik merkeze olan uzaklığının (cm)çarpımına eşittir.Bu kural yorumlandığında sonuç olarak diyebiliriz ki bir lensin optik merkezinin uzağından farklı bir noktadan bakıldığında prizmatik etki meydana gelir ve imaj daima prizma tepesine kaymış olarak algılanır.Bu nedenle, istenmeyen prizmatik etkiden gözü korumak için lensin optik merkezi Pd,ve çerçeve boyutlarına bağlı olarak yatay ve dikey yönde desantre edilerek gözün optik merkezden bakması temin edilmelidir.

Belirlenen bir prizmatik etkiyi elde etmek için plus lensler prizma tabanının aynı istikametinde,minus lensler prizma tabanının aksi istikametinde desantre edilir.Başka bir ifade ile prizma tabanı, plus lenslerde desantrasyon yönünde, minus lenslerde desantrasyonun aksi yönündedir.

PRİZMA TABAN YÖNÜNÜN TAYİNİ
Prizma ihtiva edecek reçeteyi yazan doktorlar ,gözlüğü takacak kullanıcının yüzünü referans olarak kullanırlar.Kullanıcı yüzünün alt ve üstü, burun (nasal) yada başın iki yanı (temporal),prizma taban yönü tayininde ve yerleşiminde kullanılır.Yüzde prizmanın tepe (apex) kısmı yukarıda, tabanı (base) aşağıda ise buna TABAN AŞAĞI (base down BD)prizma ; tepe(apex) kısmı aşağıda taban (base) yukarda ise buna da TABAN YUKARI (base up BU) prizma denir Yüzde prizma tabanı (base) buruna (nasala) doğru ise buna TABAN İÇERİ (base in Bİ),prizma,tabanları dışa (temporale)doğru ise buna da TABAN DIŞARI (base out BO) prizma denir
Refraksiyon kusuru olmayan göze EMETROP göz denir. Eğer kişi emetrop değilse yani hipermetropi ,miyopi ,astigmatizma varsa; bu refraksiyon kusurları ,uygun lenslerin belirli bir pozisyonda ve mesafede gözün önüne yerleştirilerek paralel ışığın retina üzerinde odaklaşması sağlanarak düzeltilir.

Lensin arka tepe noktası ile korneanın tepe noktası arasındaki mesafe VERTEX MESAFESİ olarak bilinir (Bu mesafe normalde 14mm'dir)